T24 Dış Haberler
İran, geçen Mayıs ayında bir helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin yerine geçecek ismi belirlemek üzere sandık başında. Muhafız Konseyi’nin belirlediği 6 adaydan ikisi seçime saatler kala çekilmişti. İranlılar bugün dört aday arasında seçim yapacak.
Normal şartlar altında cumhurbaşkanlığı seçimlerinin gelecek yıl yapılması planlanıyordu ancak Reisi’nin kazada ölmesiyle seçim günü 28 Haziran olarak belirlenmişti.
Bu sabah saat 08.00’de oy vermek isteyen seçmenler için sandıklar açıldı; sandıkların saat 18.00’de kapanması ve kesin sonuçların da cumartesi günü açıklanması bekleniyor. Ancak oylama süresi gece yarısına kadar ikişer saat uzatılabilir.
Ülke genelinde camilerde, okullarda ve diğer kamu binalarında kurulu 58 bin 640 oy kullanma merkezi bulunuyor.
Adaylar kimler?
Adayların uygunluk durumunu incelemekle görevli Muhafız Konseyi, 80 aday adayından yalnızca 6’sının adaylığına izin verdi. Seçim gününe yaklaşan süreçte iki aday, yarıştan çekildi. Bugün İranlılar 4 aday arasından seçim yapacak.
İran’ın en üst düzey anayasal denetim organı. Diğer görevlerinin yanı sıra, cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinde aday olabilecek kişileri seçmekle görevli.
Adaylıktan çekilen isimlerden biri Reisi’nin cumhurbaşkanı yardımcılarından biri olarak görev yapmış Emirhüseyin Gazizade Haşemi ve diğeri de Tahran Belediye Başkanı Alireza Zakani idi. İkisi de muhafazakâr kanatta yer alıyordu. İki isim de “muhafazakar kanatta birliği sağlamak için” seçime saatler kala adaylıktan çekildiğini açıklamıştı.
Seçimlerde reformist aday Mesud Pezeşkiyan, muhafazakâr adaylar Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf, eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Said Celili ve eski İçişleri Bakanı Mustafa Purmuhammedi yarışıyor.
Adayların profilleri nasıl?
62 yaşındaki Kalibaf, İran’ın Meclis Başkanı ve eski Tahran Belediye Başkanı. Kapsamlı askerî bağları olduğu bilinen Kalibaf, başlangıçta seçimler için öne çıkan bir aday olarak görülüyordu.
58 yaşındaki Celili, katı bir muhafazakâr ve Batı ile ilgili ciddi karşıt düşüncelere sahip eski bir nükleer müzakereci. 1980’lerde İran-Irak savaşında bir bacağını kaybetmiş bir gazi. İran’ın Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’nin bir üyesiydi.
69 yaşındaki en yaşlı aday Pezeşkiyan, tek reformist aday. İran ekonomisini iyileştirmenin bir yolu olarak dış dünyaya daha fazla açılma çağrısında bulunuyor.
64 yaşındaki din adamı Purmuhammedi, bu seçimlerde yarışan tek Şii Müslüman din adamı. Diğer görevlerinin yanı sıra İran’ın içişleri ve istihbarat bakanlıklarında çeşitli görevler üstleniyordu.
İkinci tur olacak mı?
Adayların ilk turda seçilebilmesi için yüzde 50+1 oy alması gerekiyor.
İlk turda yüzde 50+1’in üzerine çıkan aday olmaması halinde en fazla oyu alan 2 aday ikinci tura kalacak ve 5 Temmuz’da yapılacak ikinci turda kazanan isim ülkenin 9. Cumhurbaşkanı olacak.
Seçim sonuçlarına dair ilk verilerin gece yarısı yayınlanması ve kesin sonuçların ise yarın açıklanması bekleniyor.
İran’da cumhurbaşkanı 4 yıl süreyle görev yapıyor ve üst üste en fazla 2 defa seçilebiliyor.
Seçim sonuçları neden önemli?
İranlı sertlik yanlısı muhafazakârlar için amaç cumhurbaşkanlığı üzerindeki hakimiyetlerini sürdürmek. Muhafız Konseyi’nin adayları belirlerken bunun gerçekleşmesi için zemin hazırladığı şeklinde eleştiriler yöneltiliyor. Ancak İran’da çoğu önemli kararı alma yetkisi dini lider Ali Hamaney‘e ait.
Ancak uzun süredir iktidarda olan Ayetullah Ali Hamaney 85 yaşına geldiği için yerine kimin geçebileceği konusunda geniş spekülasyonlar var. Helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı Raisi’nin kendisi de Hamaney’in bir öğrencisi ve olası bir halefi olarak görülüyordu.
Reform yanlısı seçmenler kendi adaylarının sürpriz bir cumhurbaşkanlığı zaferi kazanmasını istiyorlar; ancak Pezeşkiyan’ın son kampanya konuşmalarında genç seçmenler de dahil olmak üzere bazı seçmenler kendisinin tutumundan dolayı hayal kırıklığına uğradı.
Hamaney de “ilerlemenin tüm yollarının” ABD’den geçtiğine inananların desteklenmemesi gerektiğini söyleyerek reformist adayı eleştiri oklarının hedefi haline getirdi.
Beklenmedik bir gelişme olmadığı takdirde gözlemciler bu oylamadan fazla bir değişiklik çıkacağını tahmin etmiyor.
Katılım oranının nasıl olması bekleniyor?
İran’da son yıllardaki seçime katılım oranları yüzde 40 civarında seyretti. Bunda halkın siyaset konusundaki umutsuzluğu etkili olurken Muhafız Konseyi’nin halkın önemli bir kısmı tarafından desteklenen bazı önemli isimlerin aday olmasına izin vermemesine karşı yapılan boykot çağrıları da belirleyici oldu.
İçişleri Bakanlığı Seçim Merkezinin verilerine göre, 88 milyon nüfusa sahip ülkede, yaklaşık 62 milyon seçmen, 59 binden fazla merkezde kurulan sandıklarda oy kullanabilecek. Ayrıca, 95 ülkede kurulan seçim merkezlerinde ülke dışındaki İran vatandaşları da sandığa gidebilecek.
Ülkede hava, seçimin Kalibaf-Pezeşkiyan veya Celili-Pezeşkiyan rekabetine sahne olacağı yönünde esiyor ancak Pezeşkiyan’ın seçimi kazanması için gerekli olan küskün seçmenin sandığa çekilmesi konusunda halk arasında yeteri kadar büyük bir heyecan oluşturup oluşturmadığı da halen soru işareti. Tahran’da İranlıların önemli bir kısmı halen oy vermeyeceğini belirtiyor.
